دلایل کاهش ارزش پول ملی و راههای جلوگیری از آن
بی‌شک پول یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین عوامل در زندگی انسان‌ها است. با پول می‌شود فقر، بیماری و بی‌خانمانی و بسیاری از مشکلات جامعه را حل کرد. اما چرا پول رایج بسیاری از کشورها از جمله کشور خودمان هر روز بی‌ارزش‌تر می‌شود و علت بی‌ارزش شدن پول ملی چیست؟
دلایل سقوط ارزش پول
مهمترین علت بی‌ارزش شدن پول، تورم است که در طول زمان، باعث کاهش ارزش زمانی پول (time value of money) می‌شود.
«ارزش زمانی پول» به زبان ساده یعنی این‌که میزان پولی که شما الآن در دست دارید، در آینده چقدر ارزش خواهد داشت. با فرض این‌که شما پولتان را در جایی سرمایه‌گذاری نمی‌کنید و سود بانکی نیز به آن اضافه نمی‌شود. تورم باعث افزایش قیمت کالاها و خدمات در طول زمان می‌شود و میزان کالاها و خدماتی که می‌توانید در آینده با مقدار فعلی پول خریداری کنید کم می‌شود.
عوامل ایجاد تورم
الف – چاپ بی‌رویه پول
چاپ پول زمانی موجب تورم می‌شود که عرضه پول از مقدار رشد واقعی بیشتر باشد.
یکی دیگر از دلایل چاپ پول می‌تواند بدهی خارجی یک کشور باشد. دولتها برای پرداخت بدهی‌های خارجی، اغلب به چاپ پول روی می‌آورند که باعث تورم می‌شود.
از دلایل دیگر تورم می‌توان کسری بودجه، استقراض از سیستم بانکی، هزینه‌های بالای غیرتوسعه‌ای، رشد سریع جمعیت، بلایای طبیعی مثل خشک‌سالی و سیل، احتکار در سطح گسترده، حضور دلالان، نیاز به اشتغال‌زایی در جامعه، وابستگی تولیدات داخلی به واردات، مشکلات زنجیره تأمین، مشکلات ساختار قیمت‌گذاری اجناس و... نام برد.
ب- افزایش نقدینگی
افزایش نقدینگی به‌عبارت ساده یعنی بیشتر شدن پول در دست مردم به‌جای سرمایه‌گذاری در بخش تولید یا خدمات که منشاء آن سیاستهای پولی و مالی بانک مرکزی و دولت است.
البته در افزایش نقدینگی، وجود تحریم‌ها، نوسانات قیمت نفت و عوامل دیگر مؤثر است اما مهمترین مسأله ساختار بانکها و دولت است زیرا بانکها به‌جای تأمین سرمایه برای افزایش تولید و بهبود اقتصاد وارد بازارهای سکه و مسکن می‌شوند یعنی پول را به‌جای تولید به سمت سفته بازی می‌برند.
ج- اقتصاد نفتی و رابطه آن با ارزش پول
از دیگر مشکلات اقتصادی که منجر به تورم، افزایش نقدینگی و بی‌ارزش شدن پول ایران شده، اقتصاد نفتی است. درآمدهای نفتی بیش از ۸۰درصد اقتصاد ایران تشکیل می‌دهند. این وابستگی باعث شده با بالا و پایین شدن قیمت نفت در بازارهای جهانی یا وضع تحریم‌های نفتی اقتصاد ایران به‌شدت تحت‌تأثیر قرار بگیرد.
د-اقتصاد دولتی عامل کاهش ارزش پول
یکی دیگر از علل بی‌ارزش شدن ارزش پول، دولتی بودن اقتصاد کشور است و این‌که سرمایه‌گذاری خصوصی در آن نقشی ندارد. در این سالیان بخش خصوصی اقتصاد ایران به‌عنوان سرمایه‌گذار به‌شدت تضعیف شده و تولید داخلی به‌دلیل واردات بی‌رویه کالاهای غیرضروری و مصرفی ضربه خورده است. تجربه موفق کشورهای دیگر در این زمینه ترکیب دو اقتصاد دولتی و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی است که دولت در آن برنامه‌ریزی کند وهم فضای مناسبی برای سرمایه‌گذاری در بخش خصوصی ایجاد کند.
ه- راه‌اندازی سیستم یارانه معیشتی و پرداخت کمکهای نقدی
طرح یارانه که عبارت است پرداخت پول نقد به حساب شهروندان باعث افزایش نقدینگی شده و خود یکی از عوامل ضربه به تولید ملی است زیرا پمپاژ پول نقد بدون در نظر گرفتن سهم تولید باعث می‌شود که بخش تولیدی کشور راندمان کمی داشته باشد.
و- بودجه دولت
در بودجه‌های سالانه که توسط دولت تنظیم می‌شود، بودجه جاری بدنه دولت روزبه‌روز بزرگ‌تر می‌شود تا جایی‌که که نهادهای وابسته به دولت دوسوم از بودجه را به خودشان اختصاص می‌دهند. واضح است که هر چقدر بودجه دولت بیشتر باشد نیاز پیدا می‌کند که که پول بیشتری چاپ کند که این یعنی افزایش نقدینگی.
ز- مشکلات بین‌المللی اقتصاد ایران
یکی از عوامل خاص که در ایران باعث کاهش ارزش پول ملی می‌شود سیاست خارجی و تعاملات بین‌المللی دولت است. نتیجه این روابط باعث وضع تحریم‌هایی از طرف کشورهای خارجی شده که مستقیماً بر اقتصاد ایران و کاهش ارزش پول ملی اثرمی‌گذارد.
نتیجه‌گیری
دلایلی که در بالا ذکر شد اصلی‌ترین دلایل بی‌ارزش شدن پول ملی است. افزایش ارزش دلار و سایر ارزهای خارجی در برابر ریال خسارات جبران‌ناپذیری به پول ملی وارد کرده است.
کاهش فاحش ارزش پول ملی با خود عارضه‌ای به نام از بین رفتن اعتماد می‌آورد به این معنی که مردم و سرمایه‌گذاران پول خود را به ارز تبدیل کرده و آن را از کشور خارج می‌کنند تا از آن در مقابل سقوط ارزش ریال محافظت کنند.
چگونه می‌تواند از سقوط ارزش پول ملی جلوگیری کرد؟
یکی از راههای کاهش ارزش پول ملی، افزایش تولیدات داخلی و صادرات غیرنفتی است. یعنی برنامه‌های اقتصادی کشور طور تدوین شود که اقتصاد را از تکیه بر صادرات نفتی خارج کند.
یکی دیگر از راههای جلوگیری از کاهش ارزش پول ملی، بالابردن تولید داخلی کشور از راه سرمایه‌گذاری و مشارکت دادن بخش خصوصی در امر تولید است که کشور را از واردات بی‌نیاز می‌کند و یا میزان واردات را کیفاً کاهش می‌دهد و همین امر باعث می‌شود که ارز کمتری خارج شده و ثبات پولی بیشتری در کشور ایجاد شود.
یکی دیگر از راههای مقابله با کاهش ارزش پول ملی حذف نهادها و ارگانهایی در دولت هستند که بازده نداشته و فقط مصرف‌کننده بودجه هستند و هیچگونه نقشی درتولید ندارند.
سخن پایانی:
اما در پشت دلایل اقتصادی و کارشناسی در موضوع مهم سقوط ارزش پولی ملی همواره دلایل سیاسی جدی وجود دارد این دلایل سیاسی راه را بر راه‌کارهای علمی‌وتجربه شده برای مقابله با این بحران مالی می‌بندد. بحرانی که تأثیر مستقیم برکوچک‌تر شدن هر چه بیشتر سفره‌های مردم دارد. تغییر دلایل سیاسی، بسادگی تغییر راه‌کارهای اقتصادی نیست و در نهایت به ساختار حاکمیت برمی‌گردد. تجربه نشان داده است که در کشور ما همواره دلایل سیاسی و نوع و ساختار حاکمیت، اصلی‌ترین عامل بروز مشکلاتی هستند که امروز لاینحل به‌نظر می‌رسند و به‌نظر می‌رسد که حل آنها به نوعی با تغییر ساختار و حاکمیت گره خورده است.