نگاهی به صنعت خودرو سازی در ایران - ۱
نگاهی به صنعت خودروسازی ایران
صنعت خودروسازی ایران در پیشبرد و پیشرفت صنایع نقش و جایگاه ویژه‌یی دارد. خودروسازی ایران دومین شاخه مهم اقتصاد کشور بعد از صنعت نفت و گاز به حساب می‌آید. صنعت خودروسازی ایران، لوکوموتیو رشد صنایع دیگر است، زیرا ۶۰رشته صنعتی دیگر با صنعت خودروسازی ایران در ارتباط هستند.
تاریخچه مختصری از صنعت خودروسازی ایران
صنعت خودروسازی ایران مانند سایر صنایع، ابتدا با مونتاژ برخی مدل‌های خودرویی هم‌چون خودروهای نظامی و شهری جیپ آغاز شد. پس از مونتاژ خودروهای نظامی و جیپ، چرخه تولید خودرو در ایران شروع شد.
بعد از انقلاب در دهه شصت از آنجا که شرکتهای دیگر ایران را ترک کردند، نه خودروسازی در ایران مانده بود و نه تکنولوژی برای ساخت قطعه و چاره‌ای جز روی آوردن به ژاپن و مونتاژ خودروهای ژاپنی نبود.
دهه هفتاد را می‌توان رقابت خودروسازان کره‌ای و فرانسوی در بازار خودروسازی ایران دانست. فرانسوی‌ها با تولید پژو ۴۰۵ در سال۱۳۶۸ و کیا پراید ۱۳۷۲.
در دهه۸۰ فرانسوی‌ها از بازار خودروسازی ایران خارج شده و چینی‌ها جایگزین آنها شدند. در این دهه خودروسازی ایران روزهای سختی به خود دید.
در دهه۹۰ فرانسوی‌ها، چینی‌ها و ژاپنی‌ها یکی پس از دیگری به ایران آمدند و شرکتهای خودروسازی ایران نیز به همان نسبت رونق گرفت.
رونمایی خودروهای مشترک روزبه‌روز افزایش یافت، ثبت‌نام خودروهای خارجی با اقساط و شرایط خاص توسط نمایندگی‌ها رونق گرفت و بازار خودرو رنگ و بویی تازه به خود گرفت. اما خروج آمریکا از برجام با نوسانات نرخ ارز در بهار ۹۷ باعث ضررهای سنگین به صنعت خودروسازی ایران شد.
با خروج آمریکا از گروه ۱+۵، شرکای تجاری در صنعت خودروسازی ایران نیز بساط تولیدات را جمع کرده و برخی قراردادهای روی میز مانده را نیز معلق کردند.
واردات خودرو نیز از تیرماه ۹۷ ممنوع اعلام شد و حتی خودروهای از قبل خریداری شده نیز تعیین‌تکلیف نشد
دلایل افزایش قیمت خودرو
به‌طور کلی دلایل اصلی افزایش قیمت خودرو عبارتند از: تورم و رشد شاخص قیمتها، کاهش تولید و واردات خودروها، کاهش تأمین قطعات و لوازم یدکی، و تغییرات در سیاستهای گمرکی و مالیاتی.
با افزایش نرخ تورم و رشد شاخص قیمتها، قیمت مواد اولیه، قطعات و لوازم یدکی مورد استفاده در تولید خودروها نیز افزایش یافته است. هم‌چنین کاهش تولید و واردات خودروها به‌دلیل مشکلات تأمین قطعات و لوازم یدکی یکی از عوامل اصلی افزایش قیمت خودروهاست. علاوه بر این، تغییرات در سیاستهای گمرکی و مالیاتی نیز بر قیمت خودروها تأثیر گذاشته است.
مشکلات اساسی در صنعت خودروسازی ایران
دریک نگاه کلی صنعت خودروسازی ایران با مشکلات متعددی مواجه است که برخی از اصلی‌ترین موارد آن عبارتند از:
- اولین مشکل توقف تولید و کاهش تولید خودروها در کشور است. به‌دلیل کمبود منابع مالی، ناتوانی در واردات قطعات و لوازم یدکی، تورم، و افزایش هزینه‌های تولید، تعداد تولیدات خودروسازان ایران کاهش یافته است.
- دومین مشکل، وابستگی به قطعات و لوازم یدکی خارجی است. صنعت خودروسازی ایران به‌طور قوی به واردات قطعات و لوازم یدکی خارجی وابسته است و تحریم‌ها و مشکلات ارزی باعث افزایش قیمت وابستگی بیشتر به قطعات خارجی شده است.
- سومین مشکل، کاهش تقاضا در بازار خرید و فروش خودرو است. افزایش قیمتها و تورم، کاهش توان خرید مردم و کاهش تقاضا برای خرید خودروها را در بازار خودرو ایران تحت تأثیر قرار داده است.
- چهارمین مشکل تغییرات سیاستهای گمرکی و مالیاتی است از جمله تغییرات نرخ گمرکی و افزایش مالیات‌ها، باعث افزایش هزینه‌ها برای واردکنندگان و تولیدکنندگان خودرو در ایران شده است.
- پنجمین مشکل ناتوانی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی: محدودیتها و مشکلات در جذب سرمایه‌گذاری خارجی به صنعت خودروسازی ایران، از جمله تحریم‌ها و مشکلات ارزی، باعث کاهش سرمایه‌گذاری خارجی و توسعه صنعت خودروسازی در کشور شده است.
- ششمین مشکل کمبود فناوری و نوآوری: صنعت خودروسازی ایران با محدودیتها و کمبود فناوری و نوآوری در طراحی، توسعه و تولید خودروها روبه‌رو است.
- هفتمین مشکل ناکارآمدی ساختار سازمانی و مدیریتی: ساختار سازمانی و مدیریتی ناکارآمد و بی‌انعطاف در برخی از شرکتهای خودروسازی ایران، از جمله تداوم تصمیمات غیراقتصادی و عدم اجرای بهینه‌سازی‌ها، باعث کاهش بهره‌وری و سودآوری صنعت خودروسازی شده است.
- هشتمین مشکل کمبود توانمندی‌های‌تولیدی: صنعت خودروسازی ایران با کمبود توانمندی‌های تولیدی و زیرساخت‌های لازم برای تولید خودرو، از جمله تأمین برق، آب و گاز، مواجه است.
- نهمین مشکل محدودیت‌های در حوزه تحقیق و توسعه: محدودیتها و کاستی‌ها در حوزه تحقیق و توسعه، از جمله کمبود منابع
- دهمین مشکل مشکلات در زنجیره تأمین: صنعت خودروسازی ایران با مشکلات و ناکارآمدی‌ها در زنجیره تأمین، از جمله کمبود قطعات و مواد اولیه با کیفیت، از طریق واردات یا تولید داخلی، روبه‌رو است.
- یازدهمین مشکل وابستگی به بازار داخلی: تمرکز بیشتر بر بازار داخلی و وابستگی به آن، باعث کاهش توانمندی‌ها برای رقابت در بازارهای جهانی و افزایش واردات خودروها در ایران شده است.
- دوازدهمین مشکل مشکلات در صادرات: صنعت خودروسازی ایران با مشکلات و محدودیتها در صادرات خودرو، از جمله تحریم‌ها و مشکلات تجاری و حمل و نقل بین‌المللی، روبه‌رو است که باعث کاهش قدرت رقابتی خودروهای ایرانی در بازارهای جهانی می‌شود.
برای رفع این مشکلات و توسعه دائمی صنعت خودروسازی ایران، نیاز به برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری مناسب، اصلاحات ساختاری، سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، ارتقای فناوری و کیفیت، تقویت زنجیره تأمین، تنوع‌بخشی در بازارهای صادراتی است.
ناترازی عرضه و تقاضا در صنعت خودروسازی ایران
در عرضه و تقاضا، شرایط تورمی باعث شده مردم برای حفظ ارزش دارایی‌های خود، تمایل زیادی به تبدیل وجوه نقد خود به کالا از جمله خودرو داشته باشند که این موضوع ورود واسطه‌گران به این بازار و افزایش بیشتر شکاف عرضه و تقاضا و برهم زدن نظم تقاضای مصرفی خودرو را در پی داشته است. بررسیها نشان می‌دهد سطح تقاضای واقعی خودرو در کشور بالاتر از کل ظرفیت تولید خودرو اعم از تولید داخل و مونتاژ است. از طرف دیگر با قانون جوانی جمعیت که ۵۰درصد خودروها را به متقاضیان خاص اختصاص داده و از دسترس عموم متقاضیان خارج نموده، شکاف بین عرضه و تقاضا بیشتر شده است.
در پهنه عرضه: با توجه به این‌که قیمت درب کارخانه دو شرکت ایران‌خودرو و سایپا یک سال و نیم تغییر نداشته و این دو شرکت به‌رغم زیان، هم‌چنان سعی بر افزایش تولید داشته‌اند که با توجه به عدم پوشش کامل هزینه‌های تولید ایشان، افزایش تولید به زیان بیشتر آنان منتج شده است. این امر از یک بعد منجر به زیان سهامداران شرکتهای خودروساز و در بعد دیگر، اثر منفی بر بازار سرمایه داشته است.
لازم به یادآوریست که طی سال‌های گذشته، خودروسازان هزینه تعمیرات و یا به روزرسانی تجهیزات را نداشته‌اند که همین زیرساخت‌های نامناسب و فرسوده و قدیمی می‌تواند خود یکی از عوامل کاهش تولید یا کاهش کیفیت محصولات آنهاست که این موضوع شکاف عرضه وتقاضا را بیش از‌پیش عمیق‌تر خواهد کرد. نرخ بالای تورم نیز باعث وارد آمدن زیان غیرقابل جبران به خودروسازان می‌گردد.
راه‌حل برون‌رفت صنعت خودروسازی ایران چیست؟
با توجه به سیاهه مشکلاتی که پیش‌روی صنعت خودروسازی در ایران وجود دارد، سؤال اینجاست که آیا حکومت قادر به حل آنها خواهد بود زیرا هم‌چنانکه مشخص است این مشکلات اساساً با بحرانهای سیاسی نظام آخوندی درهم تنیده شده است و به‌نظر می‌رسد که راه‌حل اقتصادی به تنهایی از پس هیچ‌کدام از مشکلات برنخواهد آمد و آنچه که مردم روزانه در بازار خودرو شاهد خواهند بود افزایش روزانه قیمت خودروهاست.