بن‌بست در تکمیل آزادراه تهران – شمال
آزادراه ۱۲۱ کیلومتری تهران- شمال، یکی از پروژه‌های کلان در سطح کشور است که بعد از گذشت نزدیک به سه دهه هم‌چنان ناتمام مانده است. احداث این آزادراه، قسمتی از طرح گسترده «آزادراه سراسری شمال – جنوب» است. در طرح «آزادراه سراسری شمال – جنوب» قرار بود ارتباط ایران از طریق این آزادراه با کشورهایی که شمال ایران قرار گرفته‌اند وصل شود. این آزادراه در سال۱۳۵۳ طراحی شد و پس از انقلاب اجرای آن به بنیاد مستضعفان واگذار شد.
مسیر‌های مختلف آزادراه تهران – شمال و میزان پیشرفت کار در آنها
بدلیل محدودیت منابع مالی و پیچیدگی پروژه، کارگزاران این پروژه، مسیر ۱۲۱ کیلومتری این آزادراه به چهار منطقه عملیاتی تقسیم کرده که عبارت بودند از:
منطقه یک: حدفاصل تهران (تقاطع بزرگراه موسوم همت و آزادگان) تا دو آبشهرستانک به طول ۳۲ کیلومتر
منطقه دو: حدفاصل دو آبشهرستانک تا پل زنگوله به طول ۲۲ کیلومتر
منطقه سه: حدفاصل پل زنگوله تا سه راهی دشت نظیر مرزن‌آباد به طول ۴۷ کیلومتر
منطقه چهار: حدفاصل دشت نظیر مرزن‌آباد تا چالوس به طول ۲۰ کیلومتر
منطقه یک آزادراه به طول ۳۲ کیلومتر اسفندماه ۱۳۹۸ به بهره‌برداری رسید. ساخت این منطقه ابتدا با سرمایه‌گذاری اولیه ۲۰۰میلیون دلاری توسط شرکت چینی آغاز شد، اما این شرکت در سال۱۳۹۴ کاملاً از پروژه کنار رفت و شش شرکت ایرانی در یک بازه زمانی چهار ساله منطقه یک آزادراه را آماده بهره‌برداری کردند.
منطقه دو آزادراه هنوز در حال ساخت است و با توجه به کمبود منابع مالی در حال حاضر توافق شده که ابتدا فقط باند رفت آن ساخته شود و باند برگشت به بعد موکول شود. طبق گفته مقامات رژیم این منطقه با توجه به این‌که ۸۵درصد آن از زیر تونل عبور می‌کند بعد از منطقه سه سخت‌ترین بخش مسیر است. کل اعتباری که برای ساخت باند رفت منطقه دو آزادراه در حال حاضر حدود ۳۴۰۰میلیارد تومان است که قرار است که نیمی از آن را دولت و نیمی از آن را باید بنیاد مستضعفان پرداخت کند. دولت علاوه بر سهم ۱۷۰۰میلیارد تومانی خود، ۵۰۰میلیارد تومان هم طلب پیمانکاران این پروژه را پرداخت کند.
منطقه سه آزادراه تهران شمال که ۴۶ کیلومتر است نیز به‌دلیل نداشتن منابع مالی کاملاً دست نخورده است و بر طبق گفته مقامات وزارت راه این منطقه به اعتبارات بسیار زیادی نیاز دارد و به همین دلیل برآورد ساخت منطقه سه آزادراه به این زودی ها شروع نخواهد شد.
منطقه چهار آزادراه که حدفاصل سه راهی دشت نظیر مرزن‌آباد تا چالوس است و حدود ۲۰ کیلومتر مربع طول دارد در زمان دولت احمدی‌نژاد افتتاح شد. کیفیت کار در این منطقه بحدی پایین است که بار‌ها دچار ریزش‌هایی شده و دوباره بازسازی شده است.
با توجه به وضعیت مناطق این آزادراه در حال حاضر خودرو‌ها با عبور از منطقه یک در سه راهی شهرستانک وارد جاده کنونی کرج – چالوس می‌شوند و تا مرزن‌آباد پیش می‌روند و پس از آن خودرو‌ها می‌توانند وارد منطقه چهار آزادراه شوند.
عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی در دولت آخوند روحانی این پروژه را یکی از پیچیده‌ترین پروژه‌های راهسازی در ایران می‌داند و می‌گوید: «این پروژه بیش از ۱۰میلیارد دلاری تنها ۱۷درصد پیشرفت فیزیکی داشت که ناشی از مشکلات بسیار در حین اجرای پروژه از جمله ناکافی و نادقیق بودن مطالعات فنی، محیط‌زیست بوده است».
در سال۱۳۸۱ بنیاد مستضعفان و دولت وقت رژیم به‌صورت ۵۰-۵۰ مسئول ساخت این پروژه شدند. در سال۱۳۸۴ بنیاد مستضعفان با با یک شرکت چینی برای تکمیل منطقه یک آزادراه قرارداد امضا می‌کند اما کارگزاران رژیم شرکت چینی را در سال۱۳۹۴بدلیل عدم انجام تعهدات از این پروژه کنار می‌گذارند و در سال۱۳۹۸ بعد از ۴سال منطقه یک این پروژه افتتاح می‌شود. بر طبق توافق دولت و بنیاد مستضعفان قرار شد که در صورت اتمام پروژه تا مدت بیست سال بنیاد مستضعفان عوارض پرداختی را در اختیار داشته باشد و بعد از ۲۰سال دریافت این عوارض در اختیار دولت قرار بگیرد.
بودجه آزادراه تهران – شمال در سال۱۴۰۲
پروژه ساخت آزادراه تهران – شمال از سال۱۳۷۶ آغاز شده و طبق برآورد قرار است که تا چهار سال دیگر یعنی ۱۴۰۵ تکمیل شود.
کل بودجه در نظر گرفته شده برای تکمیل آزادراه تهران – شمال حدود ۱۳هزار و ۴۰۰میلیارد تومان است که البته این فقط سهم دولت است. کل اعتبار هزینه شده تا قبل از سال۱۳۹۵ حدود ۱۵۷۰میلیارد تومان بوده و بین سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ نیز حدود ۲۳۰۰میلیارد تومان توسط دولت صرف این پروژه شده است.
کل اعتبار مصوب این پروژه در سال۱۴۰۱ فقط ۱۳۰میلیارد تومان بوده و در سال۱۴۰۲ نیز همین مبلغ یعنی ۱۳۰میلیارد تومان برای سال۱۴۰۲ برای توسعه و تکمیل آزاداره تهران – شمال اختصاص داده شد. یعنی دولت اگر بخواهد آزادراه تهران – شمال را در سال۱۴۰۵ تکمیل کند باید طی چهار سال بیش از ۹۳۰۰میلیارد تومان بودجه تخصیص دهد و این تنها سهم دولت است. تازه این مبلغ زمانی است که نرخ تورم در کشور ثابت باشد که مطلقاً چنین نخواهد بود و طی سال‌های آینده و با شرایط کنونی دست‌کم سالانه تورم ۵۰درصدی را در کشور تجربه خواهیم کرد و طبیعتاً سرمایه‌یی بسیار بیشتر از ۱۰هزار میلیارد تومان برای تکمیل این پروژه مورد نیاز خواهد بود.
برای تکمیل منطقه دو آزادراه تهران – شمال حدود ۱۷۰۰میلیارد تومان سرمایه نیاز است و اگر طلب سال‌های قبل پیمانکاران را نیز حدود ۵۰۰میلیارد تومان حساب کنیم این رقم بیش از ۲۰۰۰میلیارد تومان خواهد بود.
راهکارهای احتمالی تکمیل این پروژه چیست؟
از آنجا که دولت رئیسی اگر بخواهد با همین شرایط این پروژه را ادامه بدهد تا ده سال دیگر هم نیز به بهره‌برداری نمی‌رسد، این احتمال وجود دارد که این پروژه دوباره به سرمایه‌گذاران چینی داده شود. بر طبق اخباری که منتشر شده قرار است پیمانکاران چینی برای ساخت منطقه سه آزادراه به ایران بیایند اما معلوم نیست که تأمین مالی این پروژه از طرف چینی ها چگونه است؟ آیا این تأمین مالی در قالب تسهیلات با نرخ بهره‌ی مورد توافق است یا شروط دیگری وجود دارد؟
آنچه که اهمیت دارد این است که تمامی دولتهای رژیم و به‌ویژه ارگان غارتگر بنیاد مستضعفان از پروژه‌هایی مانند بزرگراه تهران-شمال به‌عنوان امکانی برای رانت‌خواری و سودهای نجومی استفاده می‌کنند. برای همین هم پس از ۳دهه نه‌تنها این پروژه تکمیل نشده، بلکه هیچ چشم‌اندازی هم برای تکمیل آن دیده نمی‌شود.
وقتی حکومتی نه تصمیم، نه پول و نه فناوری ساخت یک راه ۱۲۰کیلومتری را دارد، چگونه می‌توان از قطار پیشرفت در این حکومت صحبت کرد؟ و باید پرسید کدام قطار و کدام پیشرفت؟